Gmina Gorlice położona jest w malowniczej krajobrazowo, południowo – wschodniej części województwa małopolskiego, obejmującej fragmenty Pogórza Karpackiego oraz zachodni skrawek Beskidu Niskiego w dolinie rzeki Ropy.

W paśmie podgórskim wsie nad Ropą zamieszkiwali Pogórzanie, w części beskidzkiej Łemkowie. W obrębie gminy Gorlice wsie pogórzańskie to: Bystra, Dominikowice, Klęczany, Kobylanka, Kwiatonowice, Ropica Polska, Stróżówka, Szymbark, Zagórzany. Bielanka natomiast była wsią należącą do Łemkowszczyzny.

Bogata kultura ludowa Pogórzan, wytworzona na pograniczu góralsko – krakowskim oraz oryginalne tradycje kulturowe Łemków – grupy odrębnej etnicznie i wyznaniowo, złożyły się na atrakcyjność i różnorodność wsi podgorlickich. Ponieważ nie należały one – podobnie jak cała południowa Małopolska – do regionów zamożnych, a surowe warunki przyrodnicze narzucały skromny charakter życia – stosunkowo długo zachowały się tu dawne, dziś już archaiczny, sposoby gospodarowania. Dotyczyło to zarówno budowania domostw, uprawiania roli, eksploatacji lasu, prowadzenia licznych rzemiosł, jak również form świętowania czyli licznych obrzędów dorocznych i rodzinnych. Wiele bezcennych świadectw miejscowej kultury ludowej przetrwało do dziś w zabytkach materialnych, a także w umiejętnościach oraz pamięci starszych pokoleń.

Pielęgnowanie bogatych regionalnych tradycji oraz propagowanie wśród młodych ludzi wartości dawnej kultury „Małej Ojczyzny” – jest szczególną troską gminy Gorlice i jednym z podstawowych zadań Ośrodka Kultury Gminy Gorlice. Zadania te są realizowane między innymi poprzez organizowanie atrakcyjnych imprez folklorystycznych w rocznym cyklu, odpowiadającym tradycyjnemu kalendarzowi obrzędowemu.

Zimowymi świętami o najbogatszej oprawie obrzędowej były święta Bożego Narodzenia. Towarzyszyła im wielka różnorodność zwyczajów, praktyk magicznych i wróżb, wywodzących się z jednej strony z symboliki chrześcijańskiej, a z drugiej zaś – z pradawnych świąt rolniczych i zadusznych, przypadających na czas zimowego przesilenia słońca.

W czasach, kiedy o telewizji jeszcze się nie śniło, a o rozrywkę kulturalną trzeba było zadbać samemu, największą atrakcją zimowych świąt było chodzenie po wsiach przeróżnych kolędników. Domostwa odwiedzali więc skromnie przebrani chłopcy składający wierszowane życzenia zwani „szczodrokami”, czy kolędnicy z gwiazdą, ale też wieloosobowe, pięknie poprzebierane, odgrywające całe przedstawienia grupy „z turoniem”, „z kobyłką”, czy „z Herodem”.

Przegląd Zespołów Kolędniczych Ziemi Gorlickiej

Największą zimową imprezą organizowaną przez OKGG jest Przegląd Zespołów Kolędniczych Ziemi Gorlickiej – jeden z najstarszych tego typu przeglądów w regionie gorlickim (istnieje od 1982 roku). Uczestniczą w nim najlepsze autentyczne grupy kolędnicze powiatu gorlickiego. Impreza ta stanowi powiatowe eliminacje do Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów Kolędniczych „Karnawał Góralski” w Bukowinie Tatrzańskiej i Małopolskiego Konkursu Dziecięcych Grup Kolędniczych „Pastuszkowe Kolędowanie” w Podegrodziu, w którym nasi kolędnicy wielokrotnie zdobywali najwyższe laury.

W roku 2000 „Draby” z Bystrej i grupa „Z kobyłką” z Kobylanki znalazły się w reprezentacji województwa małopolskiego podczas Międzynarodowego Karnawału w Rijece w Chorwacji. Od stycznia 2004 r. na Placu Mariackim, wśród historycznych kamienic, krakowianie mają niecodzienną okazję spotkać się z kolędnikami, podczas imprezy „Kolędy pod Hejnałem”. Publiczności krakowskiej zaprezentowały się grupy z gminy Gorlice: Kolędnicy z Kobyłką z Kobylanki, chłopięca grupa kolędnicza Pastuszkowie z Gwiazdą z Szymbarku. „Z Turoniem po Kolędzie” wystąpił zespół folklorystyczny „Beskidy” z Dominikowic, „Herody” z Kobylanki.

Najbardziej charakterystycznymi rekwizytami obrzędowymi wiosennych świąt Wielkanocy są święcone w „Kwietną Niedzielę” palmy oraz wchodzące w skład święconego – malowane jajka.

U Pogórzan i Łemków palmy wielkanocne nie były aż tak wysokie, jak na sąsiedniej Sądecczyźnie. Sięgały zwykle od jednego do dwóch metrów, a robione były z wierzbowych bazi, trzciniastej trawy, barwionych gałązek. Zdobiono je kwiatami z bibuły i wstążkami. Palmę tradycyjnie wiązano rzemykiem lub powrózkiem, z którego pasterze kręcili później baty.

Poświęcona palma, według dawnych wierzeń, chroniła domostwa przed ogniem, piorunem i złymi mocami, ludzi i zwierzęta przed chorobami, a pola przed klęskami żywiołowymi.

Wśród święconego na Wielkanoc jadła szczególną rolę odgrywały jajka, pradawny symbol płodności i ciągłości odradzającego się życia.
Zarówno na Pogórzu, jak i na Łemkowszczyźnie, obok malowanych na jeden kolor „kraszanek”, wykonywano powszechnie wzorzyście zdobione „pisanki”.

Starszą, szlachetną techniką pisankarską było rysowanie wzorów na skorupce jajka roztopionym woskiem przy pomocy szpilki lub blaszanego pisaka, co po ufarbowaniu jajka i starciu wosku dawało biały deseń na kolorowym tle. Nowszą odmianą techniki woskowej jest pisanie wzorów roztopionymi kredkami woskowymi na zabarwionej skorupce. Pisanki wykonywano też wydrapując misterne desenie ostrym nożykiem lub żyletką.

Podtrzymywaniu tradycyjnych zwyczajów wielkanocnych sprzyja organizowany co roku, w Niedzielę Palmową w Kobylance Gminny Konkurs Palm i Pisanek Wielkanocnych. Satysfakcjonujące jest to, że oprócz doświadczonych pisankarek ze starszego pokolenia, dawnych technik zdobniczych próbuje z powodzeniem młodzież i dzieci.

U schyłku lata ważnym rolniczym świętem były dożynki. Niegdyś obchodzono je głównie w dworach i u bogatszych gospodarzy. Ich obrzędowym atrybutem był wieniec dożynkowy, u Pogórzan zwykle w formie kopki lub snopa, przystrojony kwiatami i wstążkami.

Wieńce zanoszono również do kościoła i zostawiano przy ołtarzu, co praktykowane jest po wsiach do dziś. Współczesne wieńce odbiegają formą od tradycyjnych, przybierając najprzeróżniejsze kształty, m.in. symboli narodowych lub religijnych jak orzeł w koronie, zarys Polski, kielich z hostią itp.

Dożynkom Gminnym, organizowanym w gminie Gorlice co roku, w pierwszą niedzielę po 15 sierpnia, towarzyszy przegląd Wieńca Dożynkowego, a także degustacja potraw regionalnych przygotowywana przez Koła Gospodyń Wiejskich oraz Stowarzyszenie Kobiet Wsi Kobylanka.

Na podkreślenie zasługuje bardzo dobrze układająca się współpraca ze środowiskiem gospodyń wiejskich w gminie Gorlice, które są niezastąpionym źródłem wiedzy i kultywowania tradycji. Efektem tej współpracy jest m.in. wydany zbiór przepisów kulinarnych pod tytułem „Jadło z rosą – czyli specjały gospodyń ziemi gorlickiej”.


Panorama Kultur – to impreza plenerowa organizowana na terenie Ośrodka Budownictwa Ludowego w Szymbarku, w programie której nie brak występów zespołów folklorystycznych oraz prezentacji sztuki ludowej. Jest również okazją do poznania cennych zabytków budownictwa wiejskiego Pogórzan. Do chwili obecnej na teren skansenu przeniesiono kilkanaście oryginalnych obiektów, w tym cztery XIX-wieczne chałupy, a także stodoły, stajnie, wiatraki, olejarnię, kuźnię oraz szereg przykładów tzw. małej architektury jak piec garncarski, studnie, kapliczki itp. Urządzone wnętrza odtwarzają wygląd dawnych zagród chłopskich.

W pobliżu skansenu wznosi się dwór obronny z XVI w., dawna siedziba rodu Gładyszów. Nieopodal znajduje się również zabytkowy XVIII-wieczny drewniany kościółek św. Wojciecha.
W pobliskiej szkole podstawowej mieści się Muzeum Regionalne „Gryf” gromadzące ciekawe historyczne i etnograficzne eksponaty.

W sąsiadującej z Szymbarkiem Bielance znajduje się interesujące prywatne Muzeum Łemkowskie Pawła Stefanowskiego z bogatym zbiorem strojów z całej Łemkowszczyzny.
Do propagowania pieśni, tańców i obrzędów ludowych Beskidu Niskiego i Pogórza Karpackiego przyczynia się również, działający ponad dwadzieścia pięć lat, Zespół Folklorystyczny „Beskidy” z Dominikowic.

Polecamy Państwu dwie części regionalnej książki kucharskiej "Jadło z rosą".

Zdając sobie sprawę, że nie zapisane tradycje kulinarne przestają być tradycją narodu i kultury regionu postaraliśmy się przelać na papier ciekawe przepisy gospodyń ziemi gorlickiej. Zapisaliśmy te, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie oraz te, które sporządzane są współcześnie.

Pragniemy zwrócić Państwa uwagę na oryginalny tytuł tego kulinarnego wydawnictwa i wyjaśnić dlaczego brzmi on "Jadło z rosą". Otóż gospodynie wytwarzały i wytwarzają do dziś metodą tradycyjną masło. Masło wyrabiane w maśnicy płucze się parokrotnie w naczyniu z zimną wodą, wygniatając drewnianą łyżką resztki maślanki. Masło po przełożeniu do kamiennego naczynia pokryte jest kropelkami wody, co daje wrażenie rannej rosy.

Mamy nadzieję, że książki zachęcą Państwa do wspólnego gotowania z gospodyniami gorlickiej gminy.

Pierwsza część wydana w 2000 roku cieszyła się dużym zainteresowaniem. Z przepisów w niej zamieszczonych korzystał Robert Makłowicz, podczas realizacji swojego programu telewizyjnego "Podróże kulinarne Roberta Makłowicza" w skansenie w Szymbarku.

W drugiej części wydanej w 2005 roku znajdują się nowe przepisy kulinarne, które wykorzystywane są przez gorlickie gospodynie.