Strona główna

Gmina Gorlice

Historia i zabytki » Pałac w Zagórzanach »

Historia pałacu

Zagórzany to jedna z najstarszych miejscowości Ziemi Gorlickiej. Przyjmuje się, że początki wsi sięgają końca XIII wieku. Pierwsze udokumentowane wzmianki o Zagórzanach pochodzą z 1319 i 1320 roku. Są to zapisy należące do Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Prawie do końca XIII wieku wieś stanowiła własność opactwa BENEDYKTÓW z TYŃCA.

Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) Zagórzany znalazły się pod zaborem austriackim, przestały być własnością Benedyktynów, przeszły w ręce prywatne. Wieś została zakupiona przez Wielopolskich z Kobylanki, następnie przeszła w posiadanie rodziny Skrzyńskich.

To właśnie nowy właściciel Zagórzan,
Tadeusz Skrzyński, wybudował tu w latach 1834 – 1839 wspaniały pałac (zespół parkowo – pałacowy) według projektu włoskiego architekta FRANCISZKA MARII LANCIEGO.

Ten zamek – pałac to budowla o czterech skrzydłach od wewnątrz z niewielkim dziedzińcem imitująca zamek obronny. Elementy budowli charakterystyczne dla stylu „neogotyckiego” uwidaczniają ostre łuki w otworach bram, drzwi i okien oraz niewielkie ozdobne wieżyczki (pinakle), szpiczaste hełmy pokrywające kilka baszt oraz budynek wartowni (kordegarda).

Przy pałacu mieścił się park krajobrazowy zaprojektowany w stylu angielskim. Rosły w nim okazałe drzewa i egzotyczne krzewy, znajdowały się też altanki, palmiarnia z małpami, ptaszarnia z egzotycznymi ptakami, rzeźby z białego alabastru, staw i pawilon ogrodowy. Całość otaczał ceglany mur.

W pałacu był teatr i orkiestra. Tadeusz Skrzyński utrzymywał liczne kontakty z ludźmi kultury. Występował jako mecenas artystów, chętnie się nimi otaczał. W zamku założył szkółkę dla szlachcianek, w której wykładał poeta i geograf WINCENTY POL. Tam też poeta pisał część swoich utworów. Przebywał tu także w czasach swojej młodości słynny malarz ARTUR GROTTGER.

Tadeusz i jego żona cieszyli się wielkim uznaniem wśród miejscowej ludności. Podczas rabacji chłopskiej (1846 r.) zagrożenie przyszło z daleka. Dwór i jego mieszkańców ocalił zagórzański proboszcz stając naprzeciwko chłopów spieszących po splądrowaniu dworu w Łużnej do Zagórzan.

Zrujnowani finansowo Skrzyńscy stracili dziedziczne majątki, między innymi Zagórzany.

Uwłaszczenie i nowe metody gospodarki rolnej wpłynęły na częste zmiany dziedziców Zagórzan. Od Skrzyńskich nabył Zagórzany hrabia ŁOŚ, który niedługo później sprzedał je hrabiemu JÓZEFOWI i ANNIE CIECHOCIŃSKIM i to z ich rąk przekazano Zagórzany panu SWOLKENOWI. W roku 1885 hrabia ADAM SKRZYŃSKI odkupił Zagórzany od SWOLKENA i przeniósł się z rodziną do pałacu wybudowanego przez jego stryja. Nowy właściciel przebudował zamek w 1900 roku, zaś w 1928 roku powiększył, wzniósł m.in. jeszcze jedną basztę według projektu JULIUSZA NAGÓRSKIEGO.

Po śmierci hrabiego ADAMA SKRZYŃSKIEGO spadkobiercą całego dziedzictwa został hrabia ALEKSANDER SKRZYŃSKI, ostatni z rodu Skrzyńskich, jeden z najwybitniejszych polityków II Rzeczypospolitej. Zginął w wypadku samochodowym we wrześniu 1931 roku.

W roku 1939 pałac został zajęty przez sztab niemiecki jako baza sprzętu bojowego dla oddziałów na Podkarpaciu. Po wycofaniu się armii niemieckiej pałac przejął sztab wojsk radzieckich. Mury zagórzańskiego zamku przetrwały I i II wojnę światową. Dewastacja zabytku rozpoczęła się po roku 1945. Wcześniej już (według zapisu w Manifeście Lipcowym w 1944 roku w Chełmie Lubelskim) władze zajęły się parcelacją gruntów hrabiego i rozdawaniem ich chłopom. Dopiero w roku 1949 rozpoczęto odbudowę zamku, gdy jeszcze cały szkielet budowli nie został naruszony.

Prace nad rekonstrukcją obiektu trwały do 1952 roku. W pałacu odremontowanym część pomieszczeń i całość przeznaczono na Państwowy Dom Młodzieżowy dla sierot po II wojnie światowej (początek naboru młodzieży w 1950 roku). Wychowankowie PDM mieli możliwość zdobywać wykształcenie, dbali o park, pracowali w ogrodzie warzywnym i zielarskim, zajmowali się gospodarstwem rolnym. Później PDM przekształcono na Państwowy Dom Dziecka w Zagórzanach. Na początku lat 90-tych posiadłość znalazła się ponownie w rękach prawowitych spadkobierców – rodziny Sobańskich.

Obecnie ten sam pałac, niegdyś reprezentacyjna siedziba rodu Skrzyńskich po upływie ponad stu sześćdziesięciu lat to sterczące ruiny, zdziczały park, zarośnięty staw, sypiący się mur i … zachowane jak dotąd w najlepszym stanie mauzoleum – grobowiec Aleksandra Skrzyńskiego i jego rodziny.

Jednak w chwili obecnej nowy właściciel wykonuje rekonstrukcję i remont pałacu. 

Zagórzany-pałac w remoncieZagórzany, pałac na starej widokówce
Zagórzany, mauzoleum w kształcie piramidyhr. Aleksander Skrzyński, premier, właściciel majątku ZagórzanyZagórzany, ogród pałacowy

Mapa serwisu
Europejski Fundusz Rolny